Kobiety w STEM

Przed oczami maluje mi się słodko-gorzki obrazek. Z jednej strony widzę te wszystkie przykłady kobiet w nauce i technologii, które podziwiam za osiągnięcia oraz spełnianie marzeń. Dwukrotna noblistka w chemii i fizyce – Maria Curie-Skłodowska. Margaret Hamilton, która wraz ze swoim zespołem opracowała oprogramowanie do programu kosmicznego Apollo. Jane Goodall legendarna już badaczka w dziedzinie prymatologii i antropologii. A to jedynie te najczęstsze portrety kobiet pojawiające się w okolicach marca. 

Z drugiej jednak strony widzę też wiele barier, trudności i przekonań, które nadal musi pokonać kobieta próbująca swoich sił w STEM (podejście łączące: naukę, technologię, inżynierię i matematykę). Spora część z nich jest niesłuszna, dlatego warto też przełamać trochę stereotypów.

STEM to nie miejsce dla kobiet

Według statystyk w 2023 było 7.7 milionów kobiet zajmujących się nauką i inżynierią w Unii Europejskiej (o 381 200 więcej niż 2022), co stanowiło 41% wszystkich stanowisk. Nie we wszystkich jednak zakątkach Europy ta sytuacja była tak samo optymistyczna. W zależności od regionu mówimy o wahaniach pomiędzy 30 a 56 procentami. [1]

W latach 1960-2013 odsetek kobiet wśród zatrudnionych naukowców w USA wzrósł z 28% do 49% w naukach biologicznych, z 8% do 35% w chemii i z 3% do 11% w fizyce i astronomii [2].

Można toczyć debatę, na ile mała reprezentacja kobiet w STEM jest spowodowana statystycznie lepszymi zdolnościami i zainteresowaniami w innych zakresach, a na ile jest to powielanie stereotypów w społeczeństwie (nature vs. nurture). Nie zmienia to jednak faktu, że: kobiety mogą osiągać podobne stanowiska oraz sukcesy jak mężczyźni; ich zainteresowania mogą oscylować wokół inżynierii, technologii czy różnych nauk (nie tylko tych społecznych); mogą być utalentowane w tych dziedzinach; mają też predyspozycje, by się tym wszystkim zajmować [4]. 

Postrzeganie kobiet w nauce się nie zmienia

Zmienia się i będzie się zmieniać. Już powyższe statystyki to pokazują. 

Widać to też na przykład w reprezentacji naukowczyń w publikacjach dla dzieci. Procent obecności kobiet w nauce w jednym z takich magazynów wzrósł z 13% w 1960 do 44% w 2000 r. 44% naukowczyń pojawiło się w podręczniku w 2008 r., a 42% kobiecych reprezentacji pojawiło się w popularnym programie dla szkół średnich w 2006 [2]. 

Zauważyć to również można na rysunkach dzieci. Dzieci dużo mniej malują męskie postacie naukowców niż dekadę temu. W jednym z badań z lat 1966–1977 malowano średnio w 99.4% męskich naukowców, a w latach 1985–2016 było już to średnio 72%. Same dziewczynki również częściej zaczęły rysować kobiece naukowczynie z 1,2% w 1983 do 65% w latach późniejszych [2]. 

Co jednak warte zauważenia to to, że na te dziecięce rysunki mają wpływ stereotypy. W przedszkolu ta kobieca reprezentacja w malunkach jest równa względem męskiej. Im jednak starsze dzieci, tym częściej można zobaczyć tam męskie wizerunki. Zdaje się nam to mówić, że szkoła i społeczeństwo pokazuje nadal pewną nierówność w postrzeganiu kobiet w STEM [2]. 

Kobiety nie są dobre w matematyce

Istnieje takie zjawisko jak zagrożenie stereotypem. Polega na tym, że jeśli w środowisku funkcjonuje jakieś przekonanie na temat danej grupy społecznej, to może ono wpływać negatywnie na rezultaty działań tejże grupy, podświadomie chcąc potwierdzić ten stereotyp.

Dziać się tak może na przykład przy wynikach kobiet w testach matematycznych. Wystarczy przypomnieć im, że są kobietami lub statystycznie kobiety gorzej wypadają w naukach ścisłych, by ich rezultaty testu były istotnie niższe od mężczyzn, mimo iż bez takiej informacji były porównywalne [2]. 

Takie stwierdzenia wywołują stres i niepokój, co przekłada się potem na słabszą koncentrację czy uwagę. Poza tym zapadają w pamięć i dają łatwą wymówkę, by rezygnować  z wysiłku przy pierwszej trudności.

Stereotyp ten dotyczy też nauczycieli, którym zdarza się faworyzować wysiłki chłopaków i pomijanie tych prezentowanych przez dziewczyny [4]. Co ostatecznie skutkuje większymi sukcesami mężczyzn w nauce oraz zniechęceniem kobiet do udziału w podobnych projektach.

Przełamywać można go za pomocą świadomości fałszywości stereotypu oraz tych wszystkich działań promujących działania w obszarze zagrożonym stereotypem. Warto więc zapraszać kobiety do STEM i nie oceniać je z góry.

Kobiety muszą coś udowodnić

W związku z tym, że kobiety wchodzą na rejony zdominowane wcześniej przez mężczyzn, to zmagać się mogą z: seksizmem, znęcaniem się, nierównościami itd. Panie mają również potrzebę udowodnienia innym, że się nadają na to stanowisko i zapracować na nie mocniej niż męscy współpracownicy. Sprowadzać może się do pracoholizmu oraz „działania jak mężczyzna”.

Tu pozwolę sobie wstawić kilka wypowiedzi kobiet pracujących w STEM:

• „To jest ta cienka granica, przez którą musimy przejść, prawda? Nie chcemy, żeby świat wyglądał tak, że musimy po prostu zachowywać się jak mężczyźni. Ale z drugiej strony, nie chcemy też, żeby było tak, że jesteśmy specjalnymi płatkami śniegu, które trzeba traktować miło, bo jesteśmy kobietami”. [7]
• „Musisz grać w ich grę. Więc jeśli jesteś w środowisku zdominowanym przez mężczyzn, musisz zachowywać się jak mężczyzna, musisz być asertywna… Ale ostatecznie czułam, że to bardzo szkodziło wielu moim innym relacjom z kobietami”. [7]
• „Zauważyłam, że wielu profesorów i kobiet na stanowiskach kierowniczych jest wyjątkowo dobrych, do tego stopnia, że jedna z nich była absolutnie szalonym pracoholikiem. Zastanawiałam się, jak ona jeszcze żyje. A potem dowiedziałam się, że ma też czwórkę dzieci”. [7]
• „Często się kwestionuję. I myślę, że to powstrzymuje mnie też od proszenia o pomoc. I ponieważ mam wrażenie, że ludzie muszą myśleć, że jestem idealna albo że jestem w czymś lepsza, a jeśli przyznam, że potrzebuję pomocy, to dodaję do tego, no wiesz, popatrzcie na nią, potrzebuje więcej pomocy niż inni”. [7]
• „Zauważyłam, że również w przypadku moich kolegów, moich koleżanek, musisz być naprawdę bardzo stanowcza, żeby przekonać do swojego punktu widzenia i żeby nie był on ciągle kwestionowany. Natomiast zazwyczaj jest tak, że jeśli jesteś facetem, przedstawiasz swój punkt widzenia i wszyscy mówią: „aha, w porządku”. I to wszystko. Więc myślę, że ogólnie, jeśli jesteś kobietą, musisz przedstawić o wiele więcej uzasadnień”. [7]
• „W pewnym momencie odniosłam wrażenie, że bycie naprawdę otwartą lub kompetentną w tym, co robiłam, zwłaszcza w matematyce i naukach ścisłych, nie podobało się ludziom, gdy robiły to dziewczyny. Więc nauczyłam się być bardziej niegroźna i trzymać się w cieniu. I chociaż wiem, że jestem bardzo dobra w tym, co robię, staram się po prostu nikomu nie wchodzić w drogę”. [7]
• „Czuję, że odkąd byłam studentką studiów licencjackich, to się pogorszyło. A potem coś związanego z wyższym stopniem naukowym i nawracającym syndromem oszusta po prostu się pojawiło. Chciałabym być tak pewna siebie, jak wtedy… Nie wiedziałam połowy tego, co wiem dzisiaj, a jednak mam dwa razy więcej wątpliwości”. [7]

Kobiety oczywiście powinny wykonywać swoje obowiązki, ale pracoholizm przynosi tylko wypalenie zawodowe. Warto też się zastanowić, komu tak naprawdę chcemy coś udowodnić, bo czasami te wysokie standardy narzucamy tylko sobie.

Kobiety w siebie nie wierzą

Tak na koniec trochę o syndromie oszusta. Jest to zjawisko, w którym osoba czuje, że jej osiągnięcia są nieadekwatne do umiejętności czy wiedzy, którą posiada. Pomimo sukcesów uważa się za niekompetentną. Obawia się przed możliwym „zdemaskowaniem”, a jej lęki wzmacniają perfekcjonizm. Brzmi znajomo? Chociażby pasuje to do wypowiedzi powyżej.

W jednym z badań kobiece managerki uważały, że wykonują dobrą pracę pod względem czasu i kosztów, ale niekoniecznie przy jakości produkcji i usług. Dużo słabiej oceniały też swoją własną produktywność niż ich męscy odpowiednicy. [5]

Stwierdzono również, że kobiety na stanowiskach managerskich postrzegały swoją sytuację zawodową inaczej niż mężczyźni na tych samych stanowiskach w kilku aspektach. Oceniały się znacząco niżej niż mężczyźni w zakresie wykorzystywania różnorodnych umiejętności, wpływania na życie lub pracę innych, posiadania wystarczającej wiedzy teoretycznej i technicznej, wykonywania interesującej pracy, dobrego dopasowania osoba-środowiska, wnoszenia wkładu do standardowych procedur operacyjnych, bycia dumnym ze swoich firm oraz otrzymywania odpowiednich zasobów do wykonywania pracy. [5] 

Wszystko to może świadczyć jednakowo mało korzystnym kobietom środowisku pracy w STEM, ale również o niskiej wierze we własne możliwości. Wszystko to też powinno się dać wzmocnić przez zwracanie większej uwagi na dobrostan pracowników oraz zapewnienie zdrowego i komfortowego środowiska pracy.

Podsumowując

Kobiety są obecne w STEM i są tym tematem zainteresowane. Istnieją różnorodne stereotypy czy bariery, ale to jest właśnie ten czas, by je przełamywać, mówić o nich oraz wskazywać na wartościowe postawy kobiet w STEM.

Więcej o walce ze stereotypami 

Jeśli szukacie czegoś to poczytania lub wzięcia udziału w zakresie udziału kobiet w STEM, to zerknijcie:

• do fundacji Kosmos dla Dziewczynek 
• do fundacji ITGirls
• na nowy magazyn STEAM ON [03/2024]
• na świeży artykuł dziewczynki i matematyka

Źródła

1. https://ec.europa.eu/eurostat/en/web/products-eurostat-news/w/edn-20250211-1?fbclid=IwY2xjawI9IWZleHRuA2FlbQIxMAABHe7LMY4CAQeYMSMMP0VDEQVXvGksIl_NMJ8SfEFCUkSWhcvr2xZSAND5DQ_aem_GHx_HjdmDThDDO7PHG33uA 
2. Miller, D. I., Nolla, K. M., Eagly, A. H., & Uttal, D. H. (2018). The development of children’s gender‐science stereotypes: A meta‐analysis of 5 decades of US Draw‐a‐Scientist studies. Child development, 89(6), 1943-1955.
3. Spencer, S. J., Steele, C. M., & Quinn, D. M. (1999). Stereotype threat and women’s math performance. Journal of experimental social psychology, 35(1), 4-28.
4. Stewart-Williams, S., & Halsey, L. G. (2021). Men, women and STEM: Why the differences and what should be done?. European Journal of Personality, 35(1), 3-39.
5. Ling, F. Y., Zhang, Z., & Tay, S. Y. (2020). Imposter syndrome and gender stereotypes: Female facility managers’ work outcomes and job situations. Journal of management in engineering, 36(5), 04020061.
6. Blackburn, H. (2017). The status of women in STEM in higher education: A review of the literature 2007–2017. Science & Technology Libraries, 36(3), 235-273.
7. O’connell, C., & McKinnon, M. (2021). Perceptions of barriers to career progression for academic women in STEM. Societies, 11(2), 27.