O specjalnych potrzebach edukacyjnych mówimy zarówno, jeśli uczeń ma trudności w opanowaniu danego materiału, jak i kiedy jest uzdolniony w danym zakresie. Takie dzieci wymagają indywidualnego podejścia.
Czym są specjalne potrzeby edukacyjne?
Kiedy mówimy o specjalnych potrzebach edukacyjnych, kierujemy myśli w stronę dzieci z orzeczeniami, zaburzeniami, bądź jawnymi niepełnosprawnościami. Najczęściej mają trudności w nauce i wymagają pomocy w funkcjonowaniu w społeczeństwie. Jednak nie jest to jedyna grupa uczniów, która ma specjalne potrzeby edukacyjne.
Posiadanie określonego orzeczenia, czy kwalifikowanej niepełnosprawności, jest oczywiście podstawą do zapewnienia odpowiedniego dodatkowego wsparcia w nauce. Niemniej jednak specjalne potrzeby mogą posiadać również dzieci niezdiagnozowane. Należy wziąć pod uwagę również czynniki okolicznościowe takie jak pogorszenie stanu zdrowia czy inne czynniki rozwojowe, rodzinne i środowiskowe, które mogą wpłynąć na aktualne przygotowanie mentalne ucznia do zajęć.
Co ważne, specjalne potrzeby edukacyjne nie stanowią jednolitej grupy potrzeb, deficytów i symptomów.
Specjalne i specyficzne potrzeby edukacyjne
Rozróżnienie pojawiło się w 1978 roku, w raporcie Mary Warnock, która pisała o specjalnych oraz specyficznych trudnościach w nauce.
Specjalne potrzeby edukacyjne wynikają z czynników zdrowotnych, rozwojowych oraz poznawczych danej osoby. Ze względu na swoją odmienność potrzebuje pomocy, dostosowania formy i warunków pracy. Dotyczą m.in. dzieci:
- z zaburzeniami motorycznymi,
- z uszkodzeniami narządu wzroku i słuchu,
- z niepełnosprawnością intelektualną,
- z deficytami poznawczymi (typu dysleksja, dysgrafia, dysortografia, dyskalkulia),
- z zaburzeniami komunikacji językowej,
- z ADHD,
- z autyzmem,
- z zaburzeniami opozycyjno-buntowniczymi,
- z zaburzeniami zachowania i emocji,
- przewlekle chore,
- z zaburzeniami odżywiania.
Z kolei uczniowie posiadający specyficzne potrzeby edukacyjne znajdują się zwykle w normie intelektualnej, emocjonalnej i społecznej. Nie wymagają specjalnych technik nauczania czy wsparcia rozwoju. Ich specyficzne potrzeby wynikają z naturalnego zróżnicowania ludzi oraz zebranych doświadczeń życiowych. Są integracją czynników biologiczno-rozwojowych ze społeczno-kulturowymi.
Co wpływa na specyficzne potrzeby edukacyjne
Pierwsza grupa czynników ma formę wewnętrzną.
Każdy z nas posiada inny temperament, osobowość, dynamikę rozwoju, które wpływają na styl poznawczy czy preferencje stylu nauczania. Dodatkowo, na każdym etapie życia, posiadamy różne potrzeby do zaspokojenia, które możemy również odkrywać na swojej ścieżce edukacyjnej.
Jedną z nich jest potrzeba przynależności do kształtującej się grupy, m.in. grupy przedszkolnej. W zależności od przebiegu integracji możemy inaczej podchodzić do przyszłych zdarzeń czy spotkań. Cały czas kształtują się różne elementy naszej osobowości. Jakiekolwiek zaburzenia w rozwoju naszej psychiki — lub inna dynamika jej rozwoju — mogą wpływać na trudności w nauce.
Na specyficzne potrzeby edukacyjne wpływają również czynniki kulturowe, społeczne czy rodzinne.
To samo dziecko będzie miało inne potrzeby i inaczej funkcjonowało w zależności od aktualnej sytuacji ekonomicznej, ewentualnych doświadczeń kryzysowych lub wydarzeń krytycznych np. ubóstwa czy wojny. Wszelkie trudne zdarzenia będą w pewien sposób oddziaływać na jednostkę, a w konsekwencji przełożą się również na jej potrzeby edukacyjne. To samo można powiedzieć o otoczeniu, w jakim wychowuje się dziecko lub o grupie społecznej, do jakiej dołączyło. Próbując przystosować się do danej grupy, możemy odłożyć edukację na dalszy tor.
Rozporządzenie ministra o specjalnych potrzebach edukacyjnych
W obecnym i ministerialnym pojęciu specjalnych potrzeb edukacyjnych mieścimy zarówno zdefiniowane wyżej specjalne jak i specyficzne potrzeby. Niezależnie od przyczyny danej trudności stanowią one dla dziecka problem, który należy rozwiązać w dalszej edukacyjnej drodze. Tym samym włączać go, zamiast wykluczać.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 9 sierpnia 2017 roku w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach stanowi:
§ 2. 1. Pomoc psychologiczno-pedagogiczna udzielana uczniowi w przedszkolu, szkole i placówce polega na rozpoznawaniu i zaspokajaniu indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych ucznia oraz rozpoznawaniu indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia i czynników środowiskowych wpływających na jego funkcjonowanie w przedszkolu, szkole i placówce, w celu wspierania potencjału rozwojowego ucznia i stwarzania warunków do jego aktywnego i pełnego uczestnictwa w życiu przedszkola, szkoły i placówki oraz w środowisku społecznym.
2. Potrzeba objęcia ucznia pomocą psychologiczno-pedagogiczną w przedszkolu, szkole i placówce wynika w szczególności:
1) z niepełnosprawności;
2) z niedostosowania społecznego;
3) z zagrożenia niedostosowaniem społecznym;
4) z zaburzeń zachowania lub emocji;
5) ze szczególnych uzdolnień;
6) ze specyficznych trudności w uczeniu się;
7) z deficytów kompetencji i zaburzeń sprawności językowych;
8) z choroby przewlekłej;
9) z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych;
10) z niepowodzeń edukacyjnych;
11) z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi;
12) z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.
Czy specjalne potrzeby edukacyjne to tylko trudności?
Nie. Specjalne potrzeby edukacyjne dotyczą również osób uzdolnionych w danym zakresie, które wymagają wsparcia w rozwijaniu swoich pasji i zdobywaniu osiągnięć.
Myśląc o zaburzeniach i niepełnosprawnościach, nie powinniśmy mieć przed oczami jedynie deficytów i braków. Każde dziecko posiada swoją własną pulę talentów i zdolności, które może rozwijać. To, że ma problemy w jednej dziedzinie, nie znaczy, że w innej będzie miało podobne.
Jak spełnić specjalne potrzeby edukacyjne?
Specjalne potrzeby edukacyjne są niezwykle zróżnicowane. Każda z wymienionych wyżej grup będzie wymagać innego wsparcia.
Podstawą każdego specjalnego działania powinna być diagnoza trudności oraz zdolności ucznia, w tym również zebranie odpowiednich informacji od grona nauczycielskiego, psychologicznego i rodziców. Istotne może być ewentualne orzeczenie otrzymane przez specjalistę. Dopiero na takiej podstawie można świadomie wprowadzać zmiany w procesie edukacyjnym.
Wypisane trudności, zdolności oraz wprowadzonych zmian jest bardzo ważne, ponieważ pozwala na późniejszą weryfikację skuteczności działań oraz ich ewentualną modyfikację.
Przykłady wspierania osób ze SPE
- Dostosowanie przestrzeni szkolnej. Może dotyczyć udogodnień pod niepełnosprawności ruchowe oraz pokoi wyciszających czy sal przystosowanych do rozwijania uzdolnień uczniów.
- Ustalenie jawnych zasada postępowania oraz oceniania.
- Organizacja zajęć wyrównawczych lub rozwijających zainteresowania. Zachęcanie do udziału w konkursach czy innych lokalnych inicjatywach.
- Docenianie wysiłków. Konstruktywna krytyka oraz wskazywanie dalszych obszarów pracy.
- Integrowanie klasy.
- Umożliwienie uczenia się we własnym tempie.
- Dostosowanie materiałów, metod pracy i pomocy edukacyjnym do potrzeb ucznia.
Knowla w służbie specjalnym potrzebom edukacyjnym
Technologia potrafi stymulować, zaciekawiać i uatrakcyjniać proces nauczania. Pozwala na edukację w przystępny sposób i zachęca uczniów do interakcji z prezentowanym materiałem.
Tworząc rozwiązanie Knowla Box staraliśmy skupić się na mądrej rozrywce, w czasie której dzieci aktywnie fizycznie eksplorują różnorodne zagadnienia tematyczne. Bawiąc się, rzucając piłeczkami czy wykonując precyzyjne ruchy pisakiem, odkrywają nową wiedzę i przy okazji trenują zdolności motoryczne.
Do tego dochodzą całe zestawy różnych aplikacji, które mają za zadanie wspomóc rozwój różnorodnych zdolności m.in. pakiet Planeta SPE, Planeta Kontrast, Planeta EMO, Planeta DŻ, które zawierają zestawy aktywności z różnymi dostosowaniami pod SPE. Wszystko to stworzyliśmy w konsultacji ze specjalistami w swoich dziedzinach oraz samymi użytkownikami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi.
Chcesz dowiedzieć się więcej: https://knowla.eu/knowla-box/
Źródła:
- https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20170001591/O/D20171591.pdf
- https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/7781/Dziecko_ze_specjalnymi_potrzebami_300_50.pdf?sequence=1
- https://repozytorium.amu.edu.pl/server/api/core/bitstreams/8a77b8ac-d204-472d-a827-b52dfa22cc00/content
- Cęcelek, G. (2022). Wykorzystanie nowoczesnych technologii informacyjnych w edukacji, diagnozie i terapii pedagogicznej. Kultura i Wychowanie, 20(2), 43-55.
